YENİ LAYİHƏSİ
Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası (AVCİYA) 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasının erməni təcavüzünə məruz qalmış Dağlıq Qarabağ və ətaraf ərazilərə, habelə sərhəd ərazilərində yerləşən rayonlara dəymiş ziyanın hesablanması ilə bağlı layihə həyata keçirmişdir. Müzəffər Azərbaycan ordusunun ərazilərin azad olunması ilə bağlı 27 sentyabr 2020-ci ildən başladığı qəhrəman mübarizə bu layihənin davam etdirilməsini aktual etmişdir. Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının yeni layihəsi çərçivəsində 2011-ci ilə qədər görülmüş işlərin davam etdiriləci nəzərdə tutulur.
Layihə çərçivəsində işğaldan azad olunmuş rayonlara dəymiş ziyan haqqında AVCİYA ekspertlərinin arşdırmaları nəticəsində əldə olunmuş materiallar barədə məlumatlar veriləcək. İlk məlumat Cəbrayıl rayonu haqqındadır.
CƏBRAYIL RAYONU
Cəbrayıl rayonu 8 avqust 1930 -cu ildə yaranmış, 4 yanvar 1963-cü ildə ləğv edilərək Füzuli rayonuna birləşdirilmiş, 17 iyun 1964-cü ildə yenidən yaradılmışdır.
Cəbrayıl Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərqində, Gəyən düzü və Qarabağ silsiləsində yerləşir. Rayon cənubdan Araz çayı boyu İran İslam Respublikası ilə həmsərhəddir. Sahəsi 1050 km2, 23 inzibati ərazi nümayəndəliyi olmaqla 1 şəhər, 4 qəsəbə, 92 kənddən ibarət olmuşdur.
Ərazisi əsasən dağlıqdır. Araz çayının qırağı vaxtilə Tuqay meşələri ilə sıx olmuşdur. Arazboyu düzənliklərin torpaqları yüksək məhsuldarlığa malik tünd şabalıdı torpaqlardır. Cəbrayıl rayonun ən yüksək zirvəsi Dağ Tumasdır (1580 m).
23 avqust 1993-cü il tarixində rayon Ermənistan ordusu tərəfindən işğal edilmişdir.
Hazırda 15998 ailədə birləşmiş 66167 nəfər rayon əhalisi Respublikanın 58 şəhər və rayonunda müvəqqəti məskunlaşmışdır. Əhalinin 31 min 893 nəfəri (48.2 faizi) Bakı şəhəri, Bakıətrafı qəsəbələrdə, 3 min 970 nəfəri (6 faiz) Abşeron rayonunda, 5 min 624 nəfəri (8.5 faizi) Sumqayıt şəhərində, 18 min 262 nəfəri (27.6 faizi) Biləsuvar rayonu ərazisində yeni salınmış qəsəbələrdə, 6 min 418 nəfəri isə (9.7 faizi) digər şəhər və rayonlarda məskunlaşmışdır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 24 yanvar 2017-ci il tarixli Sərəncamına əsasən İşğaldan azad olunmuş Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində birinci mərhələdə 50 ev, 96 şagird yerlik məktəb, məscid, 35/10kv-luq elektrik yarımstansiyası, hidrometereoloji stansiya, “Azəravtoyol” ASC-nin xüsusi təyinatlı yol istismar müəssisəsi və digər infrastrukturlar tikilərək istifadəyə verilmiş, kəndə 9 km asfalt örtüklü yol çəkilmişdir.
14 iyun 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Cəbrayıl rayonunun İşğaldan azad olunmuş Cocuq Mərcanlı kəndinin bərpadan sonra açılışında iştirak etmişdir.
Cənab Prezidentin “ Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində bərpa işlərinin davam etdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” 15 iyun 2017-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində 100 fərdi yaşayış evi, uşaq bağçası, həkim məntəqəsi, klub-icma mərkəzi, poçt, inzibati ərazi dairə üzrə nümayəndəliyin binası və digər zəruri sosial infrastruktur obyektlərinin tikintisi tam başa çatdırılmışdır. 30.05.2018-ci il tarixdən sakinlərin kəndə köçürülməsinə başlanılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində əkin sahələrinin suvarma suyu ilə təmin edilməsi tədbirləri haqqında” 13 sentyabr 2017-ci il tarixli Sərəncamına əsasən su çəkilşi layihəsi üzrə əsas işlər tam başa çatdırılmışdır.
Cəbrayıl rayonu üzrə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmış və məhv edilmiş obyektlər haqqında məlumat
Dəymiş zərərin ümumi miqdarı 3.450.300.0 min ( üç milyard dörd yüz əlli milyon üş yüz min) ABŞ dolları həcmindədir. Xüsusi vurğulayaq ki, bu miqdar ABŞ dollarının 1994-cü il üçün olan məzənnəsi ilə hesablanıb.
Həmin miqdarın bugünkü ekvivalenti 13,928 milyard (on üç milyard doqquz yüz iyirmi səkkiz) ABŞ dolları məbləğindədir.
| Dağıdılmış və məhv edilmiş obyektlər. | Ölçü vahidi | Ümumi miqdarı | Ümumi dəyəri(min ABŞ dolları) 1994-cü il üçün qiymətlər. | |
| 1. | İşğal edilmiş və ya dağıdılmış yaşayış məntəqələri | ədəd | 97 | |
| 2. | Yaşayış evləri, mənzillər (şəhərdə, yaşayış məntəqələrində) | ədəd | 14000 | 700.00 |
| 3. | Sənaye obyektləri | ədəd | 8 | 68.400 |
| 4. | Kənd təsərrüfatı obyektləri (texnika, nəqliyyat və s.) | ədəd | 44 | |
| Əkinçilik sahələri | Ha | 20426 | 92.000 | |
| Maldarlıq təsərrüfatları | ədəd | 180 | 27.000 | |
| İribuynuzlu heyvanlar | Baş | 14078 | 6.300 | |
| Xırdabunuzlu heyvanlar | Baş | 59164 | 5.900 | |
| Meyvə və üzüm bağları | Ha | 6462 | 51.700 | |
| Otlaqlar | Ha | 30379 | 82.000 | |
| 5. | Rabitə obyektləri | ədəd | 65 | 1.100 |
| 6. | Səhiyyə müəssisələri | ədəd | 83 | |
| Xəstəxanalar | ədəd | 77 | 169.000 | |
| Poliklinikalar | ədəd | 1 | 300 | |
| Doğum evləri | ədəd | 1 | 300 | |
| Apteklər | ədəd | 4 | 400 | |
| 7. | Tədris müəssisələri (məktəblər, texnikumlar) | ədəd | 91 | 133.250 |
| 8. | Məktəbəqədər müəssisələr (bağçalar) | ədəd | 35 | 1.750 |
| 9. | Mədəniyyət müəssisələri | ədəd | 149 | |
| Kitabxanalar | ədəd | 78 | 62.300 | |
| Klublar | ədəd | 40 | 80.000 | |
| Uşaq musiqi Məktəbləri | ədəd | 2 | 1.500 | |
| Muzeylər | ədəd | 2 | 500 | |
| Muzey eksponatları | ədəd | 5000 | 5.000 | |
| 10. | Məscidlər | ədəd | 5 | 1.000 |
| 11 | Avtomobil yolları | Km | 320 | 199.000 |
| 12. | Dəmir yolu xətləri | Km | 52 | 52.000 |
| 13. | Körpülər (avtomobil, dəmir yolu və s) | ədəd | 56 | 4.000 |
| 14. | Su anbarları | ədəd | 28 | 600 |
| 15. | Magistral su xətləri (kanalları) | Km | 60km,142 ədəd | 19.000 |
| 16 | Elektrik xətləri | Km | 281km/61870 kVa | 18.000 |
| 17. | Magistral qaz boru xətləri | Km | 150 | 4.500 |
| 18. | Meşə sahələri | Ha | 4480 | 151.100 |
| 19. | Tarixi və dini abidələr | ədəd | 134 | 12.000 |
| 20. | Fərdi əmlak (mənzil, məişət) əşyaları | – | – | 560.000 |
| 21. | Nəqliyyat vasitələri, maşın, mexanizmlər, avadanlıqlar. | – | – | 166.000 |
| 22. | Arı ailəsi | ədəd | 2300 | 2.100 |
| 23. | Tikinti müəssisələri | ədəd | 11 | 37.000 |
| 24. | Mühəndis infrastrukturu | – | – | 72.000 |
| 25 | Kəhrizlər | ədəd | 11 | 120.000 |
| 26. | İctimai binalar. | ədəd | 886 | 543.300 |
| Dəymiş ziyanın ümumi miqdarı. | 3.450.300.0 |
Mənbə: Elxan Süleymanov və Vurğun Süleymanovun müəllifi olduğu “Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü” kitabı, www.cabrail-ih.gov.az